23-03-201217-08-2012 przez admin

Gwara łódzka

Gwara łódzka – łodzianizmy, charakterystyczne słownictwo spotykane tylko wśród mieszkańców aglomeracji łódzkiej. Charakterystyczną cechą wymowy w Łodzi jest pomijanie zmiękczeń w końcówkach czasowników w I osobie liczby pojedynczej: ja robe (zamiast ja robię), ja kompe se (zamiast ja kąpię się), ja sype (zamiast ja sypię), itp.Słowa typowo łódzkie lub wywodzące się z Łodzi:

angielka – bułka paryskaangielka – długa, cienka bułka pszenna o długości około 30 cm – kształtem i wielkością zbliżona do bochenka chleba. Waży do 500 gramów. W smaku zbliżona jest do francuskiej bagietki.

aplikować się – zalecać sięaugust – błazen, klaun cyrkowy

badziewie – słabej jakości

badylarz – zawodowy hodowca kwiatów lub bogaty, prywatny przedsiębiorca

bajzel – bałagan

bałuciarz – mieszkaniec Bałut, ale też chuligan

bałuciara – mieszkanka Bałut, ale też prostaczka

betka, betki – drobna sprawa (od bedłek małych grzybów, nie prawdziwków, sprzedawanych na targach na objętość, mierzonej miseczkami lub szklankami)

bigiel – tłum, zgiełk, miejsce spotkań (pierwotnie nazwa krańcówki /zob.niżej/ tramwajowej na Bałuckim Rynku – w pobliżu dużego targowiska)

brecha – łom

brzuszek – surowy boczek (element mięsny)

boba – papierowy latawiec

bystro – prędko

chechłać – kroić, ciąć tępym narzędziem

cieć – kontroler biletów w środkach komunikacji miejskiej (w innych rejonach Polski oznacza dozorcę)

czarne – rodzaj krwistej kiełbasy, także zupa zaprawiana krwią drobiową (najczęściej z kaczki)

cztujda – gęsta zupa

chałka – bułka słodka pleciona

cieć – dozorca, gospodarz domu

chęchy – krzaki

ciekać – biegać

drach – czworokątny latawiec

drapoki – drewniane trepy wzmocnione drutem przymocowanym do podeszew

drygle – zimne nóżki (garmażeryjne)

dudy – płucka (podroby)

dulawka – lufka do papierosów

dziad – kapuśniak z ziemniakami

ekspres – zamek błyskawiczny

famuła, famułka – dom familijny

foliówka – torebka, torba foliowa, reklamówka

galancie – dużo, ładnie, dobrze

galanty – duży, ładny, dobry

gołda – wódka

jechać do Rygi – wymiotować

kanar – kontroler biletów MPK

klapitka – rodzaj kamienicy (utworzone od nazwiska Klapita, właściciela)

kontrol – kontrola biletów w środkach komunikacji miejskiej

krańcówka – pętla linii tramwajowej lub autobusowej

kole godzina – około godziny

kijowo – fatalnie od kija, którym dostawało się lanie

kulosy – nogi

lebera – wątrobianka (wyrób garmażeryjny)

leberka – kiełbasa pasztetowa

migawka – bilet okresowy komunikacji miejskiej

naród – zmiana znaczeniowa słowa, ograniczająca się do grupy np. z danej dzielnicy.

papa – gęsta ciecz

po prosty – często używane, zamiast po prostu

prażoki – potrawa z ziemniaków i mąki

piórnica – wspólne darcie pierza

przylepka – piętka chleba (krańcowa)

robociarz – robotnik

rolwaga – wóz konny służący do przewożenia złomu

rozmaitości – różnego rodzaju

rzeźnik – sklep mięsny

schódki – typowo łódzkie określenie dla schodów złożonych tylko z kilku stopni

siajowe – podłej jakości, niewiele warte (utworzone od nazwiska fabrykanta, produkującego na przełomie XIX i XX w. tkaniny miernej jakości ? Szai Rosenblatta)

spinacz – spinka do włosów

sładnie – łatwo, ładnie, dobrze

smętarz – cmentarz

szmelc – coś nieurzytecznego

szmuchlować – przemycać

sznytka – kromka chleba

szten – latawiec z listew i bibuły

sztyca – drąg, podpora

szlajać się – włóczyć się

szuwaks – czarna pasta do butów

śnupa – pysk

taryfa – taksówka

towar – tkanina

trambambula – piłkarzyki

tytka – papierowa torebka, kawałek papieru spiralnie zwinięty; opakowanie na cukierki; zapożyczenie z niemieckiego (die Tüte = torba), znane również na Śląsku i w Poznańskiem

tytla – papierowa szpula

urobić – przeciągnąć kogoś na swoją stronę

wajcha – dźwignia mechanizmu

wetować – brać odwet

winkiel – błąd w tkaninie

wtrajlać – jeść łapczywie

wychatrać – wyrwać

wygódka – ubikacja

zachachmęcić – oszukać

zafiranić – zasłonić firanki

zaglądać do szkła – pić wódkę

zalewajka – zupa kartoflana z białym barszczem/ żur ugotowany razem z kartoflami(ziemniakami)

zarajgować – założyć nitki na maszynę

zmechacić- stać się mechatym

z miasta Łodzi – konstrukcja składniowa przestrzegana przez łodzian starszej daty, zamiast wyrażenia z Łodzi – nasuwającego skojarzenie ze złodziejem.

Zaprowadzić gatkę – zacząć rozmowę

zwyczajny – przyzwyczajony „jesteśmy zwyczajni rano wstać”

żonata – zamężna

żulik – chleb turecki z rodzynkami

żydowską modą – na sposób żydowski, według zwyczajów żydowskich

żyr – jedzenie, żywność